Umsögn LÍS um frumvarp til laga um breytingu á ýmsum lögum til að bæta stöðu námsmanna

Landssamtök íslenskra stúdenta skiluðu eftirfarandi umsögn við frumvarp til laga um breytingu á ýmsum lögum til að bæta stöðu námsmanna. Breytingarnar ná til laga um fæðingarorlof, atvinnuleysistryggingar og námslán.

Stúdentar fagna öllum greinum frumvarpsins og er umsögn þessi helst til þess gerð að styrkja rökstuðning greinargerðarinnar í von um að þessar breytingar nái fram að ganga.

Umsögnina má finna hér sem og í textanum hér að neðan:

Í upphafi er tilefni til þess að taka fram að skortur á stuðningi við námsmenn hefur leitt af sér háa atvinnuþátttöku stúdenta. Atvinnuþátttaka íslenskra stúdenta er með því hæsta sem þekkist í samanburðarlöndum en í Eurostudent könnuninni kemur fram að 71% íslenskra stúdenta vinna með námi, þar af 29% í yfir 20 tíma á viku. Auk þess kemur fram að 72% þeirra sem vinna fullyrða að án launaðrar vinnu hafi þau ekki efni á því að vera í námi.1 M.ö.o. hafa stjórnvöld skapað kerfi þar sem stúdentar neyðast til þess að vinna með námi. Þetta þarf að hafa í huga við allar greinar þessa frumvarps.

Breyting á lögum um fæðingar- og foreldraorlof, nr. 144/2020.

LÍS fagna því að lögð er til hækkun á fæðingarstyrk námsmanna enda ljóst að núverandi upphæð dugar skammt til almennrar framfærslu. Samtökin hafa áður bent á að það skjóti skökku við að sama upphæð og er veitt fyrir fullt nám er lágmarksupphæð fyrir 50% vinnu og endurspeglar það ekki það sjónarmið að fullt nám sé álitin full vinna.2

Benda má á að árið 2023 var upphæð fæðingarstyrks námsmanna 199.522 krónur á mánuði, og þessi styrkur er skattskyldur. Til samanburðar við fæðingarorlofsgreiðslur, sem eru 80% af launum, jafngildir þessi styrkur fæðingarorlofsgreiðslum einstaklings með 249.402 krónur í mánaðarlaun. Í samanburði eru lægstu byrjunarlaun samkvæmt kjarasamningum Eflingar og VR á bilinu 356.735 til 368.000 krónur á mánuði fyrir árið 2023.3

Þó er gerð athugasemd við skilyrði um fullt nám en setja má spurningarmerki við hvort slík krafa um námsframvindu sé í samræmi við þau velferðarsjónarmið sem fæðingarorlofskerfið er byggt á. Frekari rökstuðning fyrir rýmkun á rétti til fæðingarstyrks námsmanna má finna í umsögn LÍS við þingskjal 11 á 154. löggjafarþingi þ.e. frumvarps til laga um um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof.4

Breyting á lögum um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006.

Atvinnuleysistryggingasjóður er reistur á þeirri hugmyndafræði að borgarar eigi rétt á tryggri framfærslu þó þau verði fyrir atvinnumissi. Hugmyndafræði sem m.a. er lögfest í stjórnarskrá Íslands. Í tilfelli stúdenta er þessi réttur þó ekki tryggður.

Líkt og kemur fram í greinargerð þessa frumvarps er ekkert sem grípur stúdenta verði þeir fyrir atvinnumissi. Það stafar af þeirri gloppu sem er á milli námslána- og atvinnuleysistryggingakerfisins. Samkvæmt úthlutunarreglum Menntasjóðs námsmanna fyrir skólaárið 2023-2024 er lágmarksárangur til þess að eiga rétt á námsláni 22 ECTS-einingar á önn. Samkvæmt 1. mgr. 52. gr. atvl. er tryggðum heimilt að stunda nám á háskólastigi allt að 12 ECTS-einingum. Því geta stúdentar sem ljúka 12-21 ECTS-einingum að meginreglu hvorki sótt í námslán né atvinnuleysistryggingar5.

Líkt og kom fram hér að ofan fullyrðir hátt hlutfall stúdenta að án vinnu hefðu þau ekki tök á því að stunda nám og því má ætla að þegar þau verða fyrir atvinnumissi séu þau í virkri atvinnuleit þó þau sé í námi. Enn fremur kemur fram í Eurostudent VII að 85% vinnandi stúdenta gera það til þess að standa straum af grunnþörfum sínum sem sýnir fram á mikilvægi atvinnutekna hjá þessum hópi.

Að lokum skal benda á það að ýmsum heimildum ber saman um að konur vinni meira með námi en karlar, bæði á meðan á kennslu stendur og í námsleyfum. Þá er alkunna að konur hafa um langt skeið verið í meirihluta þeirra sem stunda háskólanám hér á landi. Því er ekki með góðu móti hægt að líta framhjá því að núverandi tilhögun atvinnuleysistrygginga bitni hlutfallslega meira á konum en körlum6.

Breyting á lögum um Menntasjóð námsmanna, nr. 60/2020.

4. grein

Líkt og samtökin hafa margbent á duga framfærslulán frá Menntasjóði námsmanna ekki til framfærslu. Afleiðing þess er, eins og þekkt er, há atvinnuþátttaka sem hefur tilheyrandi áhrif á námsframvindu. Við útreikning framfærslugrunns er byggt á grunnviðmiði neysluviðmiða félags- og vinnumarkaðsráðuneytisins. Þegar grunnviðmiðið var sett átti það að gefa vísbendingu um hvað fólk þyrfti að lágmarki til þess að framfleyta sér. Þetta viðmið hefur ekki verið uppfært frá árinu 2019. Grunnneysluviðmiðið er byggt á útgjaldarannsókn heimilanna en á vefsíðu félags- og vinnumarkaðsráðuneytisins kemur m.a. fram um hlutverk þeirrar rannsóknar: „að afla gagna í grunn fyrir vísitölu neysluverðs, en ljóst er að rannsóknin er ekki framkvæmd í þeim tilgangi að nýta skuli hana við útreikning neysluviðmiða.”7 Í raun er með öllu óskiljanlegt að í úthlutunarreglum Menntasjós námsmanna, gefnum út af Háskóla- iðnaðar og nýsköpunarráðherra, sé þetta viðmið notað til grundvallar framfærslu stúdenta.

Í kjölfar athugasemda frá Hagfræðistofnun Háskóla Íslands við útreikninga neysluviðmiða skipaði þáverandi félags- og barnamálaráðherra starfshóp um neysluviðmið í janúar 2020 og voru verkefni starfshópsins að yfirfara og endurskoða þá aðferðafræði sem notuð er við útreikninga neysluviðmiða. Starfshópurinn skilaði ráðherra tillögum sínum haustið 2020 en helstu niðurstöður voru að: „ýmsir annmarkar væru á samspili gagna sem notuð eru sem undirlag í útreikningum neysluviðmiða og þeirrar aðferðafræði sem notuð væri. Starfshópurinn komst einnig að þeirri niðurstöðu að það hvernig neysluviðmið eru nýtt í dag færi ekki saman við upprunaleg markmið um notkun þeirra.”8

Vegna þessa fer fram í félags- og vinnumarkaðsráðuneytinu heildarendurskoðun á allri umgjörð neysluviðmiða með það að markmiði að finna lausn til framtíðar. Það er þó með öllu ljóst að stúdentar geta ekki beðið lengur eftir fullnægjandi framfærslu. Því taka samtökin heils hugar undir 4. grein þessa frumvarps enda er nauðsynlegt að framfærsla námsmanna sé byggð á traustum grunni og dugi til framfærslu.

5. grein

Stúdentar hafa lengi bent á að lágmarksnámsframvindukrafan sé of há, sér í lagi þar sem ársverk stúdenta verður ekki tekið úr samhengi við atvinnuþátttöku stúdenta. Skv. Eurostudent eiga 25% stúdenta í erfiðleikum með að sinna námi vegna vinnu. Þegar litið er til þeirra sem vinna 20 tíma eða fleiri eiga rúmlega 50% í erfiðleikum með að sinna námi.9

Þá telja stúdentar tillögu b-liðar 5. gr. vera sérlega mikilvæga viðbót. Líkt og hefur komið fram eru lög um Menntasjóð námsmanna byggð á norskri fyrirmynd og með þessari breytingu yrði tekið stórt framfaraskref í átt að hinum norska lánasjóði. Í núverandi kerfi þarf ekki mikið út af að bregða svo stúdent missi allan rétt á framfærsluláni og skapar það eðli málsins samkvæmt mikla streitu í lok anna.

Ef tekið er dæmi um stúdent í fullu námi sem nær ekki að standast námskröfur í öllum áföngum og lýkur færri en 22 einingum missir hann allan rétt til framfærsluláns þá önn og þarf því að greiða Menntasjóði námsmanna upphæðina sem hann fékk samstundis til baka. Nái hann því ekki fyrir næstu önn, sem er ekki ólíklegt sérstaklega í tilfelli haustanna, er sá hinn sami með skertan rétt á námslánum á þeirri önn þar eð hann er í skuld við Menntasjóðinn. Viðkomandi getur skuldajafnað við Menntasjóðinn með framfærsluláni vorannar en þarf þá að vinna fyrir eigin framfærslu þá önn þar eð hann á ekki lengur rétt á námslánum. Þetta eykur líkur á brotfalli sem er hvorki í hag stúdentsins né ríkisins. Við þetta má bæta að í dæmum sem þessum er af augljósum ástæðum mikill aðstöðumunur á milli þeirra sem hafa fjárhagslegt bakland og þeirra sem hafa það ekki en eitt af grundvallarhlutverkum námslánakerfisins er að jafna tækifæri til náms óháð félagslegri og fjárhagslegri stöðu.

5. grein þessa frumvarps er því ávísun á heilbrigðara og hagkvæmara fyrirkomulag. Skyldi stúdent í því kerfi ekki ná að ljúka 22 ECTS einingum myndi hann ekki missa rétt á framfærslu en á sama tíma fengi hann ekki námsstyk fyrir þær einingar sem hann lýkur ekki og því tvímælalaus hvati fyrir því að ljúka einingum. Stúdent í því kerfi myndi sömuleiðis eiga rétt á námslánum á önninni sem fylgir á eftir og ætti ákvæðið því að draga úr brotthvarfi.

6. grein

Stúdentar taka fyllilega undir þessa tillögu en telja að hér skuli taka skrefið í átt að norsku styrkjakerfi til fulls. Með því fyrirkomulagi er í fyrsta lagi tekið tillit til jafnréttissjónarmiða í víðum skilningi og í öðru lagi er komið til móts við mismunandi aðstæður stúdenta.10 Ef styrkurinn takmarkast við útskrift letur það t.a.m. stúdenta til þess að skipta um námsleið skyldu þeir átta sig á að sínir styrkleikar og ástríða liggja annars staðar en þeir töldu áður. Þá rýma tímamörkin illa við þau jafnréttissjónarmið sem sjóðurinn er byggður á enda skapa skilyrðin aðstöðumun á mili þeirra sem þurfa að vinna með námi og þeirra sem þess þurfa ekki. Þar að auki kemur fram í skýrslu um mat á endurskoðun laga um Menntasjóð námsmanna11 að skv. skoðanakönnun háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytisins á meðal stúdenta sögðu 71% þeirra sem ekki taka námslán að þau væru líklegri til þess að taka námslán ef 30% yrðir niðurfellt af höfuðstól láns án skilyrða um að ljúka námsgráðu á réttum tíma.

BHM og LÍS endurnýja samstarfssamning

Landssamtök íslenskra stúdenta og Bandalag háskólamanna hafa endurnýjað samstarfssamning sín á milli. Einn af nýju áhersluþáttunum í samstarfinu er að standa sameiginlega að lífskjararannsókn meðal stúdenta. Áætlað er að könnunin verði send út á allra næstu dögum.

BHM og LÍS hafa átt í góðu og farsælu samstarfi á undanförnum árum og er nýi samningurinn fyrst og fremst til að skerpa á sameiginlegum áherslumálum og bæta við nýjum sem ástæða þykir að vinna að. Mikilvægt er fyrir félögin að eiga í góðu samstarfi enda verja þau að miklu leyti sameiginlega hagsmuni. Til að styrkja tengsl samtaka stúdenta og aðildarfélaga BHM munu fulltrúar LÍS hafa aðkomu að fundum formannaráðs BHM a.m.k. tvisvar á ári og munu fulltrúar BHM sömuleiðis hafa aðkomu að fulltrúaráðsfundum LÍS. Þá á LÍS rétt á þátttöku í stefnumótun BHM og bandalagið mun leita til samtakanna um málefni sem BHM hyggst álykta um og varðar stúdenta.

BHM leggur LÍS til skrifstofuhúsnæði líkt og þau hafa gert undanfarin ár. Í fyrsta sinn veita þau samtökunum einnig beinan fjárstuðning sem gerir LÍS kleift að efla hagsmunagæslu sína til muna.

Samningurinn verður endurskoðaður í apríl 2025 en hvor aðili um sig getur óskað eftir endurskoðun á gildistímanum.

BHM og LÍS munu halda áfram að gera sameiginlegt kynnignarefni en nú er í gangi markaðsátak þar sem háskólastúdentum er óskað til hamingju með háskólagráðuna og þeir minntir á mikilvægi góðs stéttarfélags. Öll eru velkomin í BHM.

Fulltrúaráðsfundur 14. febrúar

Miðvikudaginn 14. febrúar kl 17:00-19:00 verður fundur hjá fulltrúaráði LÍS.

Í fulltrúaráði LÍS sitja 2 fulltrúar frá hverju aðildarfélagi LÍS. Að LÍS standa átta aðildarfélög sem eru í forsvari fyrir stúdenta við Háskólann á Akureyri, Háskólann á Bifröst, Landbúnaðarháskóla Íslands, Listaháskóla Íslands, Háskólann í Reykjavík, Háskólann á Hólum, Háskóla Íslands og fyrir íslenska stúdenta sem stunda nám erlendis.

Fulltrúaráðsfundir eru skv. lögum LÍS opnir öllum stúdentum og hvetjum við alla háskólanema með áhuga á hagsmunabaráttu stúdenta að sækja fundina. Að þessu sinni er fundurinn haldinn í Borgartúni 6, 4. hæð. Fulltrúar í fulltrúaráði geta nálgast fundargögn á heimasvæði fundarins.

Athygli er vakin á því að helsta umræðuefni fundarins er kynning á fundargögnum fyrir Landsþing LÍS og því eru allir þingfulltrúar hvattir til þess að mæta.

1. Fundargerðir síðasta fundar borin upp til samþykktar.

2. Tillaga að breytingu á starfshlutfalli starfsmanna.

3. Kynning á nýjum samstarfssamning LÍS og BHM

4. Kynning á fundargögnum fyrir Landsþing 2024 

5. Önnur mál

Opið fyrir framboð í framkvæmdastjórn LÍS 2024-2025!

// English below //

LÍS óska eftir framboði í framkvæmdastjórn LÍS fyrir starfsárið 2024-2025. Framboðsfrestur er til og með 21. febrúar 2024. Hafir þú áhuga skaltu senda kynningarbréf og ferilskrá á kjorstjorn@studentar.is

Kosið er í embætti á Landsþingi stúdenta sem haldið verður í Landbúnaðarháskólanum á Hvanneyri 7. - 10. mars.

Skipulögð brottför verður frá Höfuðborgarsvæðinu og Akueryri til Hvanneyris seinnipart 7. mars.

Mikilvægar upplýsingar:

Það eru fimm embætti í framkvæmdastjórn LÍS fyrir starfsárið 2024-2025

• Forseti

• Varaforseti

• Gæðastjóri

• Alþjóðafulltrúi

• Jafnréttisfulltrúi

Við hvetjum frambjóðendur til þess að kynna sér lög og verklag samtakanna vel, en nánari upplýsingar um hvert embætti má einmitt finna þar. Þú getur líka haft samband við sitjandi embættismenn, en tengiliða upplýsingar má finna hér. Á myndunum að neðan má sjá helstu verkefni hvers stjórnarmanns.

Starfsárið hefst í byrjun júní 2024 og er til lok maí 2025.

Tímabilið frá kosningu embætta á Landsþingi fram að byrjun starfsársins er nýtt til að læra á hlutverkið frá fráfarandi framkvæmdastjórnarmeðlimum samtakanna.

• Vinnutungumál LÍS er íslenska

  • Efni til birtingar er bæði á ensku og íslensku en fundargögn eru almennt á íslensku

• Kjörgengi hafa…

  • Öll sem stunda háskólanám á Íslandi og/eða eru meðlimir í aðildarfélagi LÍS

  • Frambjóðendur mega hafa lokið námi, ef það eru innan við tvö ár frá námslokum

// ENGLISH //

Opið fyrir framboð í framkvæmdastjórn LÍS 2023-2024!

Dear students,

LÍS is opening the call for candidates for our Executive Committee for 2024-2025.

The application deadline is 21st of February, if you are interested, please send an introductory letter and CV to kjorstjorn@studentar.is

Elections are held at the Student General Assembly which will be held in Hvanneyri, 7th to 10th of March.

Important information:

There are five positions in the executive board of LÍS for the working year 2024-2025

• President

• Vice President

• Quality officer

• International officer

• Equality officer

We encourage candidates to familiarize themselves with the association's laws and procedures, but more detailed information about each position can be found there. You can also contact our current officials, whose contact details can be found here.

The working year starts at the beginning of June 2024 and ends in May 2025.

The period from the election of offices in the National Assembly until the beginning of the working year is used to learn about the role from the outgoing executive committee.

• The working language of LÍS is Icelandic

  • Material for publication is in both English and Icelandic, but meeting documents are generally in Icelandic

• Who can apply for the EC?

  • Everyone who is studying at an Icelandic university and/or is a member of LÍS's member associations.

  • Candidates may have completed their studies, if it is less than two years since the end of their studies

Opið fyrir umsóknir í alþjóðanefnd LÍS

Hvað er alþjóðanefnd?

Alþjóðanefnd LÍS sinnir alþjóðlegum skuldbindingum LÍS, sækir fróðleik til alþjóðlegra stúdenta og færir þann fróðleik heim til Íslands. Nefndin sinnir undirbúningsvinnu og úrvinnslu í kringum alþjóðlega viðburði sem fulltrúar LÍS sækja, þá einna helst á vegum Evrópusamtaka stúdenta (ESU), ásamt því að endurskoða alþjóðastefnu LÍS. Með þátttöku í nefndinni munu meðlimir fá innsýn inn í starf LÍS og ekki síður inn í störf alþjóðlegra stúdentahreyfinga en nefndin sér um að kynna sér og vekja athygli á tækifærum til þátttöku stúdenta í alþjóðlegu stúdentasamstarfi. Nefndin mun í sameiningu móta starf vetrarins undir handleiðslu alþjóðafulltrúa. Laus sæti í nefndinni eru fjögur og leitumst við eftir fjölbreyttum hópi af áhugasömu fólki. Hvers kyns reynsla eða þekking á alþjóðlegri umhverfi er kostur en alls ekki krafa, einungis brennandi áhugi á því að læra nýja hluti!

Viljir þú vita meira getur þú haft samband við Þóru Margréti Karlsdóttur, alþjóðafulltrúa LÍS. Netfang: thora@studentar.is.

Hæfniskröfur

• Að umsækjandi sé í háskólanámi eða að ekki sé meira en ár liðið frá því að hann var stúdent.

• Vilji til þess að fylgja stefnumálum og verklagi LÍS.

• Vilji til þess að vinna með öðrum nefndarmeðlimum og til þess að leggja sitt af mörkum

• Reynsla af starfi innan stúdentahreyfinga háskólanna er æskileg. Reynsla af félagsstarfi utan háskólanna er líka æskileg.

Hvernig sæki ég um?

Opið er fyrir umsóknir frá 27. janúar til og með 3. febrúar. Í umsókn skal koma fram: Nafn, menntun, reynsla af félagsstörfum og/eða önnur reynsla sem gæti nýst og stutt lýsing á ástæðu umsóknar. Við hvetjum einstaklinga af öllum kynjum til að sækja um þær lausu stöður sem í boði eru. Umsóknir berast á varaforseti@studentar.is.

Hvað eru LÍS?

Landssamtök íslenskra stúdenta, eða LÍS, voru stofnuð 3. nóvember 2013 og eru samtök háskólanema á Íslandi sem og íslenskra háskólanema á erlendri grundu. LÍS eru regnhlífarsamtök og standa að þeim átta aðildarfélög sem eru í forsvari fyrir stúdenta við Háskólann á Akureyri, Háskólann á Bifröst, Landbúnaðarháskóla Íslands, Listaháskóla Íslands, Háskólann í Reykjavík, Háskólann á Hólum, Háskóla Íslands og fyrir íslenska stúdenta sem stunda nám erlendis. LÍS er því í forsvari fyrir rúmlega 20 þúsund íslenskra stúdenta.

Lesa má meira um samtökin hér

Umsóknir og upplýsingar má fá hjá S. Magga Snorrasyni varaforseta samtakanna með því að senda tölvupóst á varaforseti@studentar.is