Fjöldatakmarkanir í starfsréttindanám í iðjuþjálfunarfræði

Á landsþingi LÍS fyrr í mánuðinum var eftirfarandi ályktun einróma samþykkt um fjöldatakmarkanir í starfsréttindanám í iðjuþjálfunarfræði. Stúdentar hafa um langa hríð bent á að háskólakerfið sé vanfjármagnað og gagnrýna stúdentar harðlega að leitað sé til fjöldatakmarkana sem lausnar við fjárskorti. Ályktunina má lesa hér sem og að neðan:

Háskólamenntun í raunverulegri hættu - Fjöldatakmarkanir í starfsréttindanám í iðjuþjálfunarfræði

Í haust stóðu Landssamtök íslenskra stúdenta auk BHM fyrir herferðinni Mennt var máttur. Tilgangur herferðarinnar var að sýna fram á þá dystópísku mynd sem gæti blasað við íslensku samfélagi ef ekki verður gerð breyting á fjármagni til háskólakerfisins. Sú mynd gæti raungerst og herferðin sannspárri en LÍS hefði viljað. Meðal þeirra stétta sem herferðin snerti á voru mikilvægar heilbrigðisstéttir sem alvarlegt væri fyrir íslenskt samfélag ef ekki yrðu menntaðar hérlendis.

Iðjuþjálfunarfræðideild Háskólans á Akureyri óskaði eftir því að háskólaráð Háskólans á Akureyri fjallaði um fjöldatakmarkanir í starfsréttindanámi í iðjuþjálfunarfræði og liggur fyrir ráðinu að taka ákvörðun um það. Ákvörðun iðjuþjálfunarfræðideildar er tekin vegna þess að deildin er vanfjármögnuð og sér ekki fram á að geta tekið við fleiri stúdentum. Stúdentar hafa um langa hríð bent á að háskólakerfið sé vanfjármagnað og gagnrýna stúdentar harðlega að leitað sé til fjöldatakmarkana sem lausnar við fjárskorti.

Deildin er sú eina hérlendis sem býður upp á nám í iðjuþjálfunarfræði. Greinin er fremur ung hérlendis en hefur verið í örum vexti síðastliðin ár og er mikill áhugi á náminu. Einnig er töluverður skortur á iðjuþjálfurum í íslensku samfélagi innan heilbrigðis- og velferðarkerfisins og því mikilvægt að útskrifa fleiri iðjuþjálfa hérlendis. Tilgangur háskólamenntunar er að skapa þekkingu og fjölga tækifærum með það að leiðarljósi að gera samfélagið öflugra og tryggja fjölbreytta þekkingu.

Það að þurfa að setja fjöldatakmarkanir í deildina á þessum tímapunkti vegna fjárskorts er sorglegt, ekki einungis fyrir stúdenta deildarinnar, starfsmenn og iðjuþjálfa heldur einnig fyrir stúdenta í heild því ákvörðunin varpar ljósi á það hvar háskólakerfið er statt í raun og veru.

Stúdentar ræða tilgang háskólamenntunar

Stúdentar fjölmenntu á landsþing LÍS síðastliðna helgi en um 50 stúdentar frá öllum háskólum landsins sóttu þingið. Þingið var haldið í Landbúnaðarháskólanum á Hvanneyrir og fór vel um okkar fólk í sveitarsælunni. Á þinginu var kjörið í framkvæmdastjórn komandi starfsárs og mun hún taka við 1. júní næstkomandi. Auk þess var lögð fyrir þingið ný fjölskyldustefna, lagabreytingar, endurskoðun á gæða- og jafnréttisstefnum LÍS og teknar fyrir ályktanir. Samþykkt þingskjöl verða birt á næstu dögum.

Tilgangur háskólamenntunar

Þema þingsins var: Tilgangur háskólamenntunar og voru haldinn fjögur erindi sem nálguðust þemað frá ólíkum áttum. Í kjölfarið tóku þingfulltrúar þátt í hópavinnu um efnið.

Skúla Skúlason prófessor og fyrrverandi rektor Háskólans á Hólum fjallaði um hlutverk og gæðastarf háskóla andspænis þeim áskorunum sem þeir standa frammi fyrir. Hann lagði áherslu á hvernig gott háskólastarf skiptir máli fyrir samfélagið, náttúruna og farsælt mannlíf. Hulda Birna Kjærnsted Baldursdóttir, verkefnastjóri hjá Samtökum iðnaðarins fjallaði um mannauðs- og færniþörf sem SI hefur greint og lagði áherslu á skort á sérfræðingum í STEAM greinum. Einar Hreinsson, konrektor MR, fjallaði um hlutverk háskólakennslu og bar upp vangaveltur um hvort hlutverk háskólakennslu hafi breyst í ljósi nýjustu breytinga á kostnað nemenda við háskólamenntun, fjármögnun kerfisins og niðurstöður helstu rannsókna á þróun framhaldsskólakerfisins og undirbúningi nemenda fyrir háskólanám. Aðalheiður Jónsdóttir, sviðsstjóri mennta- og menningarsviðs RANNÍS hélt erindi um alþjóðavæðingu háskólastarfs og tækifæri á vegum RANNÍS. Hún lagði áherslu á mikilvægu grasrótarrannsókna og fjármönun þeirra.

Í kjölfarið tóku stúdentarnir þátt í spjali við hvern og einn fyrirlesara þar sem tækifæri gafst til þess að kafa á dýptina um hvert og eitt sjónarhorn. Að því loknu tók við hópavinna þar sem þingfulltrúar komu með sína sýn á efni þingsins.

Framkvæmdastjórn

Á þinginu var kosið í framkvæmdastjórn samtakanna fyrir starfsárið 2024-2025. Tekur hún við í byrjun júní en þangað til starfar núverandi framkvæmdastjórn. Lísa Margrét Gunnarsdóttir var kjörin forseti LÍS, Þóra Margrét Karlsdóttir hlaut kjör sem alþjóðafulltrúa, Lilja Margrét Óskarsdóttir var kjörn gæðastjóri og Íris Björk Ágústsdóttir hlaut kjör í stöðu jafnréttisfulltrúa. Við óskum þeim innilega til hamingju með kjörið og hlökku til þess að sjá þau starfa í þágu stúdenta á komandi starfsári.

Auk hefðbundinnar dagskrár voru ýmis mál tekin fyrir. Bryndís Haraldsdóttir, formaður allsherjar- og menntamálanefndar heimsótti þingið og ræddi við fulltrúa stúdenta um stöðuna í háskólamálum og svaraði krefjandi spurningum frá þinginu. Við þökkum henni kærlega fyrir að gefa sér tíma til þess að spjalla við stúdenta um hin ýmsu hagsmunamál.

Á milli stífra fundarhalda gerðu stúdentar sér glaðan dag. Við heimsóttum vísindafjósið á Hvanneyrir, fórum í sund og tókum þátt í skemmtisdagskrá.

Við þökkum öllum sem sóttu þingið kærlega fyrir þeirra framlag og sömuleiðis Landbúnaðarháskólanum fyrir gestrisnina!

Landsþing LÍS 2024

Nú líður brátt að Landsþingi LÍS 2024. Þingið verður haldið í Landbúnaðarháskólanum á Hvanneyrir 7. - 10. mars og munu þær mæta stúdentar frá öllum aðildarfélögum LÍS. Auk þingfulltrúa mæta framkvæmdastjórn og nefndarmeðlimir LÍS, frambjóðendur og aðrir gestir. Skráðir fulltrúar fá nánari upplýsingar um dagskrá og ferðatilhögun í tölvupósti.

Þema þingsins er: Tilgangur háskólamenntunar

Nú stendur yfir mikilvægur tím í málefnum háskóla. Breytingar á fjárveitingarlíkani háskólanna, sameiningaviðræður stakra skóla, endurskoðun á Menntasjóði námsmanna, uppstokkun á því ráðuneyti sem heldur utan um málefni háskólamenntunar og breytingar á lögum um háskóla hefur átt sér stað síðastliðin tvö ár. 

Það er því tilefni fyrir stúdenta að setjast niður og ræða saman um tilgang og hlutverk háskólamenntunar. Við ætlum að leitast við að svara mikilvægum spurningum um t.d. samband háskólamenntunar og vinnumarkaðar. Ætti að skipuleggja málefni háskóla út frá forsendum stúdenta, háskólastofnana eða vinnumarkaðar? Eða jafnvel alls þriggja. Af hverju menntar fólk sig og af hverju ætti það að mennta sig? Hver er persónulegur og samfélagslegur ágóði af háskólamenntun? Auk þess verður umræða um aukið ákall um símenntun og endurmenntun og hvernig og hvort slíkt ákall hefur áhrif á tilgang háskólamenntunar.

Fyrirlesarar verða kynntir á næstu dögum.

Á þinginu verður einnig kosið í framkvæmdastjórn komandi starfsárs og því er til margs að hlakka

Umsögn LÍS um frumvarp til laga um breytingu á ýmsum lögum til að bæta stöðu námsmanna

Landssamtök íslenskra stúdenta skiluðu eftirfarandi umsögn við frumvarp til laga um breytingu á ýmsum lögum til að bæta stöðu námsmanna. Breytingarnar ná til laga um fæðingarorlof, atvinnuleysistryggingar og námslán.

Stúdentar fagna öllum greinum frumvarpsins og er umsögn þessi helst til þess gerð að styrkja rökstuðning greinargerðarinnar í von um að þessar breytingar nái fram að ganga.

Umsögnina má finna hér sem og í textanum hér að neðan:

Í upphafi er tilefni til þess að taka fram að skortur á stuðningi við námsmenn hefur leitt af sér háa atvinnuþátttöku stúdenta. Atvinnuþátttaka íslenskra stúdenta er með því hæsta sem þekkist í samanburðarlöndum en í Eurostudent könnuninni kemur fram að 71% íslenskra stúdenta vinna með námi, þar af 29% í yfir 20 tíma á viku. Auk þess kemur fram að 72% þeirra sem vinna fullyrða að án launaðrar vinnu hafi þau ekki efni á því að vera í námi.1 M.ö.o. hafa stjórnvöld skapað kerfi þar sem stúdentar neyðast til þess að vinna með námi. Þetta þarf að hafa í huga við allar greinar þessa frumvarps.

Breyting á lögum um fæðingar- og foreldraorlof, nr. 144/2020.

LÍS fagna því að lögð er til hækkun á fæðingarstyrk námsmanna enda ljóst að núverandi upphæð dugar skammt til almennrar framfærslu. Samtökin hafa áður bent á að það skjóti skökku við að sama upphæð og er veitt fyrir fullt nám er lágmarksupphæð fyrir 50% vinnu og endurspeglar það ekki það sjónarmið að fullt nám sé álitin full vinna.2

Benda má á að árið 2023 var upphæð fæðingarstyrks námsmanna 199.522 krónur á mánuði, og þessi styrkur er skattskyldur. Til samanburðar við fæðingarorlofsgreiðslur, sem eru 80% af launum, jafngildir þessi styrkur fæðingarorlofsgreiðslum einstaklings með 249.402 krónur í mánaðarlaun. Í samanburði eru lægstu byrjunarlaun samkvæmt kjarasamningum Eflingar og VR á bilinu 356.735 til 368.000 krónur á mánuði fyrir árið 2023.3

Þó er gerð athugasemd við skilyrði um fullt nám en setja má spurningarmerki við hvort slík krafa um námsframvindu sé í samræmi við þau velferðarsjónarmið sem fæðingarorlofskerfið er byggt á. Frekari rökstuðning fyrir rýmkun á rétti til fæðingarstyrks námsmanna má finna í umsögn LÍS við þingskjal 11 á 154. löggjafarþingi þ.e. frumvarps til laga um um breytingu á lögum um fæðingar- og foreldraorlof.4

Breyting á lögum um atvinnuleysistryggingar, nr. 54/2006.

Atvinnuleysistryggingasjóður er reistur á þeirri hugmyndafræði að borgarar eigi rétt á tryggri framfærslu þó þau verði fyrir atvinnumissi. Hugmyndafræði sem m.a. er lögfest í stjórnarskrá Íslands. Í tilfelli stúdenta er þessi réttur þó ekki tryggður.

Líkt og kemur fram í greinargerð þessa frumvarps er ekkert sem grípur stúdenta verði þeir fyrir atvinnumissi. Það stafar af þeirri gloppu sem er á milli námslána- og atvinnuleysistryggingakerfisins. Samkvæmt úthlutunarreglum Menntasjóðs námsmanna fyrir skólaárið 2023-2024 er lágmarksárangur til þess að eiga rétt á námsláni 22 ECTS-einingar á önn. Samkvæmt 1. mgr. 52. gr. atvl. er tryggðum heimilt að stunda nám á háskólastigi allt að 12 ECTS-einingum. Því geta stúdentar sem ljúka 12-21 ECTS-einingum að meginreglu hvorki sótt í námslán né atvinnuleysistryggingar5.

Líkt og kom fram hér að ofan fullyrðir hátt hlutfall stúdenta að án vinnu hefðu þau ekki tök á því að stunda nám og því má ætla að þegar þau verða fyrir atvinnumissi séu þau í virkri atvinnuleit þó þau sé í námi. Enn fremur kemur fram í Eurostudent VII að 85% vinnandi stúdenta gera það til þess að standa straum af grunnþörfum sínum sem sýnir fram á mikilvægi atvinnutekna hjá þessum hópi.

Að lokum skal benda á það að ýmsum heimildum ber saman um að konur vinni meira með námi en karlar, bæði á meðan á kennslu stendur og í námsleyfum. Þá er alkunna að konur hafa um langt skeið verið í meirihluta þeirra sem stunda háskólanám hér á landi. Því er ekki með góðu móti hægt að líta framhjá því að núverandi tilhögun atvinnuleysistrygginga bitni hlutfallslega meira á konum en körlum6.

Breyting á lögum um Menntasjóð námsmanna, nr. 60/2020.

4. grein

Líkt og samtökin hafa margbent á duga framfærslulán frá Menntasjóði námsmanna ekki til framfærslu. Afleiðing þess er, eins og þekkt er, há atvinnuþátttaka sem hefur tilheyrandi áhrif á námsframvindu. Við útreikning framfærslugrunns er byggt á grunnviðmiði neysluviðmiða félags- og vinnumarkaðsráðuneytisins. Þegar grunnviðmiðið var sett átti það að gefa vísbendingu um hvað fólk þyrfti að lágmarki til þess að framfleyta sér. Þetta viðmið hefur ekki verið uppfært frá árinu 2019. Grunnneysluviðmiðið er byggt á útgjaldarannsókn heimilanna en á vefsíðu félags- og vinnumarkaðsráðuneytisins kemur m.a. fram um hlutverk þeirrar rannsóknar: „að afla gagna í grunn fyrir vísitölu neysluverðs, en ljóst er að rannsóknin er ekki framkvæmd í þeim tilgangi að nýta skuli hana við útreikning neysluviðmiða.”7 Í raun er með öllu óskiljanlegt að í úthlutunarreglum Menntasjós námsmanna, gefnum út af Háskóla- iðnaðar og nýsköpunarráðherra, sé þetta viðmið notað til grundvallar framfærslu stúdenta.

Í kjölfar athugasemda frá Hagfræðistofnun Háskóla Íslands við útreikninga neysluviðmiða skipaði þáverandi félags- og barnamálaráðherra starfshóp um neysluviðmið í janúar 2020 og voru verkefni starfshópsins að yfirfara og endurskoða þá aðferðafræði sem notuð er við útreikninga neysluviðmiða. Starfshópurinn skilaði ráðherra tillögum sínum haustið 2020 en helstu niðurstöður voru að: „ýmsir annmarkar væru á samspili gagna sem notuð eru sem undirlag í útreikningum neysluviðmiða og þeirrar aðferðafræði sem notuð væri. Starfshópurinn komst einnig að þeirri niðurstöðu að það hvernig neysluviðmið eru nýtt í dag færi ekki saman við upprunaleg markmið um notkun þeirra.”8

Vegna þessa fer fram í félags- og vinnumarkaðsráðuneytinu heildarendurskoðun á allri umgjörð neysluviðmiða með það að markmiði að finna lausn til framtíðar. Það er þó með öllu ljóst að stúdentar geta ekki beðið lengur eftir fullnægjandi framfærslu. Því taka samtökin heils hugar undir 4. grein þessa frumvarps enda er nauðsynlegt að framfærsla námsmanna sé byggð á traustum grunni og dugi til framfærslu.

5. grein

Stúdentar hafa lengi bent á að lágmarksnámsframvindukrafan sé of há, sér í lagi þar sem ársverk stúdenta verður ekki tekið úr samhengi við atvinnuþátttöku stúdenta. Skv. Eurostudent eiga 25% stúdenta í erfiðleikum með að sinna námi vegna vinnu. Þegar litið er til þeirra sem vinna 20 tíma eða fleiri eiga rúmlega 50% í erfiðleikum með að sinna námi.9

Þá telja stúdentar tillögu b-liðar 5. gr. vera sérlega mikilvæga viðbót. Líkt og hefur komið fram eru lög um Menntasjóð námsmanna byggð á norskri fyrirmynd og með þessari breytingu yrði tekið stórt framfaraskref í átt að hinum norska lánasjóði. Í núverandi kerfi þarf ekki mikið út af að bregða svo stúdent missi allan rétt á framfærsluláni og skapar það eðli málsins samkvæmt mikla streitu í lok anna.

Ef tekið er dæmi um stúdent í fullu námi sem nær ekki að standast námskröfur í öllum áföngum og lýkur færri en 22 einingum missir hann allan rétt til framfærsluláns þá önn og þarf því að greiða Menntasjóði námsmanna upphæðina sem hann fékk samstundis til baka. Nái hann því ekki fyrir næstu önn, sem er ekki ólíklegt sérstaklega í tilfelli haustanna, er sá hinn sami með skertan rétt á námslánum á þeirri önn þar eð hann er í skuld við Menntasjóðinn. Viðkomandi getur skuldajafnað við Menntasjóðinn með framfærsluláni vorannar en þarf þá að vinna fyrir eigin framfærslu þá önn þar eð hann á ekki lengur rétt á námslánum. Þetta eykur líkur á brotfalli sem er hvorki í hag stúdentsins né ríkisins. Við þetta má bæta að í dæmum sem þessum er af augljósum ástæðum mikill aðstöðumunur á milli þeirra sem hafa fjárhagslegt bakland og þeirra sem hafa það ekki en eitt af grundvallarhlutverkum námslánakerfisins er að jafna tækifæri til náms óháð félagslegri og fjárhagslegri stöðu.

5. grein þessa frumvarps er því ávísun á heilbrigðara og hagkvæmara fyrirkomulag. Skyldi stúdent í því kerfi ekki ná að ljúka 22 ECTS einingum myndi hann ekki missa rétt á framfærslu en á sama tíma fengi hann ekki námsstyk fyrir þær einingar sem hann lýkur ekki og því tvímælalaus hvati fyrir því að ljúka einingum. Stúdent í því kerfi myndi sömuleiðis eiga rétt á námslánum á önninni sem fylgir á eftir og ætti ákvæðið því að draga úr brotthvarfi.

6. grein

Stúdentar taka fyllilega undir þessa tillögu en telja að hér skuli taka skrefið í átt að norsku styrkjakerfi til fulls. Með því fyrirkomulagi er í fyrsta lagi tekið tillit til jafnréttissjónarmiða í víðum skilningi og í öðru lagi er komið til móts við mismunandi aðstæður stúdenta.10 Ef styrkurinn takmarkast við útskrift letur það t.a.m. stúdenta til þess að skipta um námsleið skyldu þeir átta sig á að sínir styrkleikar og ástríða liggja annars staðar en þeir töldu áður. Þá rýma tímamörkin illa við þau jafnréttissjónarmið sem sjóðurinn er byggður á enda skapa skilyrðin aðstöðumun á mili þeirra sem þurfa að vinna með námi og þeirra sem þess þurfa ekki. Þar að auki kemur fram í skýrslu um mat á endurskoðun laga um Menntasjóð námsmanna11 að skv. skoðanakönnun háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytisins á meðal stúdenta sögðu 71% þeirra sem ekki taka námslán að þau væru líklegri til þess að taka námslán ef 30% yrðir niðurfellt af höfuðstól láns án skilyrða um að ljúka námsgráðu á réttum tíma.

BHM og LÍS endurnýja samstarfssamning

Landssamtök íslenskra stúdenta og Bandalag háskólamanna hafa endurnýjað samstarfssamning sín á milli. Einn af nýju áhersluþáttunum í samstarfinu er að standa sameiginlega að lífskjararannsókn meðal stúdenta. Áætlað er að könnunin verði send út á allra næstu dögum.

BHM og LÍS hafa átt í góðu og farsælu samstarfi á undanförnum árum og er nýi samningurinn fyrst og fremst til að skerpa á sameiginlegum áherslumálum og bæta við nýjum sem ástæða þykir að vinna að. Mikilvægt er fyrir félögin að eiga í góðu samstarfi enda verja þau að miklu leyti sameiginlega hagsmuni. Til að styrkja tengsl samtaka stúdenta og aðildarfélaga BHM munu fulltrúar LÍS hafa aðkomu að fundum formannaráðs BHM a.m.k. tvisvar á ári og munu fulltrúar BHM sömuleiðis hafa aðkomu að fulltrúaráðsfundum LÍS. Þá á LÍS rétt á þátttöku í stefnumótun BHM og bandalagið mun leita til samtakanna um málefni sem BHM hyggst álykta um og varðar stúdenta.

BHM leggur LÍS til skrifstofuhúsnæði líkt og þau hafa gert undanfarin ár. Í fyrsta sinn veita þau samtökunum einnig beinan fjárstuðning sem gerir LÍS kleift að efla hagsmunagæslu sína til muna.

Samningurinn verður endurskoðaður í apríl 2025 en hvor aðili um sig getur óskað eftir endurskoðun á gildistímanum.

BHM og LÍS munu halda áfram að gera sameiginlegt kynnignarefni en nú er í gangi markaðsátak þar sem háskólastúdentum er óskað til hamingju með háskólagráðuna og þeir minntir á mikilvægi góðs stéttarfélags. Öll eru velkomin í BHM.